اخلاق پیامبر(ص) در خانه

شناختن اخلاق خانوادگی رسول گرامی اسلام صلی الله علیه و آله برای هر مسلمانی، ضرورتی انکار ناپذیر است؛ زیرا سیره و سنت آن حضرت - که کامل ترین نسخه انسانیت است - برای همه، چراغ راه و برنامه ای حیاتبخش است. اگر زنان و شوهرانی که به نوعی در زندگی، مشکل دارند بتوانند با شیوه رفتار پیامبر رحمت صلی الله علیه و آله مأنوس شوند و در رفتار خانوادگی خویش، دنباله رو آن گرامی باشند مطمئنا افق های جدید و امید بخشی را در زندگی، پیش رو خواهند داشت.

برای آشنایی با خلق و خوی پیامبر صلی الله علیه و آله در خانه و خانواده، فرازهایی از سیره خانوادگی رسول خدا صلی الله علیه و آله را به نظاره می نشینیم:

مهربانی در عین اقتدار

آن رهبر فرزانۀ اسلام از سویی به سلاطین و رهبران جهان، نامه نوشته، با اقتدار کامل با آنان سخن می گفت، و از سویی دیگر در میان خانواده اش با مهربانی، عطوفت، حلم و تواضع برخورد می نمود. هیچ کس از آن حضرت در خانواده اش خوش اخلاق تر نبود. هر یک از یاران و یا اعضای خانواده اش که او را صدا می زد، در پاسخ با کمال نشاط و خوشرویی می فرمود: «لبیک».1

در خدمت خانواده

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در منزل، متواضع بود؛ گوشت خرد می کرد، با دست خود شیر می دوشید، لباس خود را وصله می کرد و به گوسفندان و شترش رسیدگی می نمود؛ همراه اهل خانه، گندم را آسیاب کرده، خمیر می ساخت و خانۀ خویش را نظافت می کرد. لوازم زندگی را به دوش می کشید و از بازار به منزل می برد. در منزل را شخصاً باز می کرد و محبوب ترین کارها نزد ایشان خیاطی بود.2

از جنس مردم

دیلمی می نویسد: «نبی اکرم صلی الله علیه و آله از تواضع و فروتنی زیاد خودش لباسش را وصله می کرد، کفشش را پینه می زد، گوسفندش را می دوشید، با غلامان روی زمین می نشست، بر الاغ سوار می شد و کسی را در ردیف خود سوار می کرد و شرم نمی کرد از اینکه خودش از بازار چیزی بخرد و به خانه بیاورد. با دارا و نادار دست می داد. دستش را از دست کسی رها نمی کرد تا وقتی که طرف مقابل دستش را می کشید و بر هر کس از مقابلش می آمد، چه کوچک و چه بزرگ، چه فقیر و چه غنی، سلام می فرمود.»

رسول خدا صلی الله علیه و آله همواره مردان مسلمان را توصیه می کرد که با همسرانشان عالی ترین رفتار را داشته باشند و خود نیز چنین بود. آن حضرت در این زمینه فرموده است: «خَیْرُکُمْ خَیْرُکُمْ لِأَهْلِهِ وَ أَنَا خَیْرُکُمْ لِأَهْلِی؛3 بهترین شما کسی است که نسبت به خانواده اش نیکوکار باشد و من نیکوکارترین شما نسبت به خانواده ام هستم.»

این شیوه پیامبر صلی الله علیه و آله برگرفته از آموزه های قرآنی است که فرمود: «وَعَاشِرُوهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ»؛4 «و با همسرانتان به نیکی و شایستگی رفتار کنید!»

یاور خانواده

رسول گرامی اسلام صلی الله علیه و آله سایر مردان را نیز به کمک در کارهای خانه توصیه می کرد و دستاوردهای بزرگ این امر مقدس را یادآور می شد. امام علی علیه السلام می فرمود: «روزی رسول اکرم صلی الله علیه و آله به حجرۀ ما وارد شد، در حالی که فاطمه علیها السلام کنار دیگ غذا نشسته بود و من عدس پاک می کردم. به من فرمود: یا اباالحسن! عرض کردم: لبّیک یا رسول الله صلی الله علیه و آله! فرمود: گوش فرادار که آنچه می گویم به فرمان پروردگار من است:

1. «مَا مِنْ رَجُلٍ یُعِینُ امْرَأَتَهُ فِی بَیْتِهَا إِلَّا کَانَ لَهُ بِکُلِّ شَعْرَةٍ عَلَى بَدَنِهِ عِبَادَةُ سَنَةٍ صِیَامُ نَهَارِهَا وَ قِیَامُ لَیْلِهَا وَ أَعْطَاهُ اللَّهُ مِنَ الثَّوَابِ مَا أَعْطَاهُ اللَّهُ الصَّابِرِینَ وَ دَاوُدَ النَّبِیَّ وَ یَعْقُوبَ وَ عِیسَى علیه السلام؛ هیچ مردی نیست که در خانه به همسر خود کمک دهد، جز آنکه به عوض هر مویی که در تن دارد، ثواب یکسال عبادت که شبهایش به نماز و روزهایش به روزه گذشته برای او مقرّر شود و خدایش همانند ثواب صابران و داوود پیغمبر و یعقوب و عیسی علیهم السلام ببخشد.»

2. «مَنْ کَانَ فِی خِدْمَةِ الْعِیَالِ فِی الْبَیْتِ وَ لَمْ یَأْنَفْ کَتَبَ اللَّهُ اسْمَهُ فِی دِیوَانِ الشُّهَدَاءِ وَ کَتَبَ لَهُ بِکُلِّ یَوْمٍ وَ لَیْلَةٍ ثَوَابَ أَلْفِ شَهِیدٍ وَ کَتَبَ لَهُ بِکُلِّ قَدَمٍ ثَوَابَ حِجَّةٍ وَ عُمْرَةٍ وَ أَعْطَاهُ اللَّهُ بِکُلِّ عِرْقٍ فِی جَسَدِهِ مَدِینَةً فِی الْجَنَّةِ؛ یا علی! هر که در خانه به خدمت عیال پردازد و تکبّر نورزد، خدا نامش را در دفتر شهدا ثبت فرماید، و به عوض هر شب و روزی که می گذراند، ثواب هزار شهید در حقّ او می نویسد و به عوض هر گامی که برمی دارد، ثواب حجّ و عمره برای او می نویسد، و به عوض هر رگی که در تن دارد، شهری در بهشت به وی می بخشد.»

3. «یَا عَلِیُّ سَاعَةٌ فِی خِدْمَةِ الْعِیَالِ خَیْرٌ مِنْ عِبَادَةِ أَلْفِ سَنَةٍ وَ أَلْفِ حَجٍّ وَ أَلْفِ عُمْرَةٍ وَ خَیْرٌ مِنْ عِتْقِ أَلْفِ رَقَبَةٍ وَ أَلْفِ غَزْوَةٍ وَ أَلْفِ عِیَادَةِ مَرِیضٍ وَ أَلْفِ جُمُعَةٍ وَ أَلْفِ جَنَازَةٍ وَ أَلْفِ جَائِعٍ یُشْبِعُهُمْ وَ أَلْفِ عَارٍ یَکْسُوهُمْ وَ أَلْفِ فَرَسٍ یُوَجِّهُهَا فِی سَبِیلِ اللَّهِ وَ خَیْرٌ لَهُ مِنْ أَلْفِ دِینَارٍ یَتَصَدَّقُ عَلَى الْمَسَاکِینِ وَ خَیْرٌ لَهُ مِنْ أَنْ یَقْرَأَ التَّوْرَاةَ وَ الْإِنْجِیلَ وَ الزَّبُورَ وَ الْفُرْقَانَ وَ مِنْ أَلْفِ أَسِیرٍ أَسَرَ فَأَعْتَقَهَا وَ خَیْرٌ لَهُ مِنْ أَلْفِ بَدَنَةٍ یُعْطِی لِلْمَسَاکِینِ وَ لَا یَخْرُجُ مِنَ الدُّنْیَا حَتَّى یَرَى مَکَانَهُ مِنَ الْجَنَّةِ؛ یا علی! یک ساعت در خدمتِ عیال بودن بهتر است از عبادت هزار سال، و هزار حج، و هزار عمره، و بهتر است از هزار بنده آزاد کردن، و هزار بار جهاد کردن، عیادت هزار بیمار نمودن، و هزار نماز جمعه گزاردن، و هزار تشییع جنازه، و سیر کردن هزار گرسنه، و پوشاندن هزار برهنه و تجهیز هزار اسب برای جهاد در راه خدا، و بهتر است از هزار دینار که به مساکین صدقه دهد، و بهتر است از خواندن تورات، انجیل، زبور و قرآن کریم، و گرفتن هزار اسیر و آزاد کردنشان، و بهتر است از هزار شتر که به تهیدستان ببخشد، و از دنیا نمی رود تا جایگاه خود را در بهشت ببیند.»

4. «یَا عَلِیُّ مَنْ لَمْ یَأْنَفْ مِنْ خِدْمَةِ الْعِیَالِ دَخَلَ الْجَنَّةَ بِغَیْرِ حِسَاب؛ یا علی! هر کس از خدمت به همسرش شانه خالی نکند و تکبر نورزد، بدون حساب به بهشت می رود.»

5. «ٍیَا عَلِیُّ خِدْمَةُ الْعِیَالِ کَفَّارَةٌ لِلْکَبَائِرِ وَ یُطْفِئُ غَضَبَ الرَّبِّ وَ مُهُورُ حُورِ الْعِینِ وَ یَزِیدُ فِی الْحَسَنَاتِ وَ الدَّرَجَات؛ یا علی! خدمت کردن به عیال کفّاره گناهان بزرگ می شود و خشم پروردگار را خاموش می کند و مهریۀ حوریان بهشتی می گردد و به حسنات و درجات می افزاید.»

6. «ِیَا عَلِیُّ لَا یَخْدُمُ الْعِیَالَ إِلَّا صَدِّیقٌ أَوْ شَهِیدٌ أَوْ رَجُلٌ یُرِیدُ اللَّهُ بِهِ خَیْرَ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ ؛5 یا علی! خدمت به عیال نمی کند، مگر صدّیق یا شهید یا مردی که خدا برایش خیر دنیا و آخرت بخواند.»

ناگفته نماند که راز فرمایش پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در بیان این همه ثواب برای خدمت در خانه، زمانی کشف می شود که بدانیم طبق آمار رسمی، بیشترین علت فروپاشی خانواده ها عدم همکاری مردان در امور خانه و خانواده است. چانچه مرد در انجام امور خانه کمک نکند، این احساس در زن پیدا می شود که کلفت خانه است، وانگهی چون کارهای خانه یکنواخت و خسته کننده است و به علاوه شوهر را شریک زندگی خود می داند، این سؤال برای او پیش می آید که چرا همسرش در کارهای خانه به او کمک نمی کند.

خیاط منزل

«محدث نوری» می نویسد: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «عَمَلُ الْأَبْرَارِ مِنَ الرِّجَالِ الْخِیَاطَةُ؛ شغل نیک مردان، خیاطی است» و «کَانَ صلی الله علیه و آله یَخِیطُ ثَوْبَهُ وَ یَخْصِفُ نَعْلَهُ وَ کَانَ أَکْثَرُ عَمَلِهِ صلی الله علیه و آله فِی بَیْتِهِ الْخِیَاطَة؛6 پیامبر صلی الله علیه و آله خود جامه اش را می دوخت و کفشش را وصله می کرد، و بیش تر کارش در خانه دوزندگی بود.»

هدیه به همسر

کارشناسان امور تربیت و خانواده بر این باورند که هدیه دادن به همسر در تحکیم روابط خانواده تأثیر فراوانی دارد؛ زیرا هدیه نوعی اظهار محبّت و اثبات صداقت در زندگی مشترک است. گذشته از آن، هدیه دادن مصداق بارز سپاسگزاری است. پیامبر صلی الله علیه و آله می فرماید: « الْهَدِیَّةُ تُذْهِبُ السَّخِیمَة؛ هدیه کینه را می برد.»

«الْهَدِیَّةُ تُورِثُ الْمَوَدَّةَ وَ تَجْدُرُ الْأُخُوَّةَ؛7 هدیه موجب دوستی می شود و برادری را تقویت می نماید.»

دقت در این سه روایت نکات حکیمانه و آموزه های تربیتی فراوانی به همراه دارد.

رسول گرامی اسلام صلی الله علیه و آله فرمود: «مَن دَخَلَ السُّوقَ فاشتَری تُحْفةً فَحَمَلَها إلی عِیالِهِ کانَ کَحامِلِ صَدَقةٍ إلی قَومٍ محاوِیجَ، وَلْیَبدَأْ بِالْإناثِ قَبلَ الذُّکُورِ؛8 هر کس وارد بازار شود و هدیه ای بخرد و آن را برای خانوادۀ خود ببرد، پاداش او همانند کسی است که برای گروهی نیازمند صدقه ای بَرَد و باید در دادن هدیه از دختران شروع کند.»

اعجاز خوشبویی

یک همسر خوب همواره از شوهرش توقع دارد که زیبایی ظاهر را در خانه و جامعه حفظ کند و فردی بی نظم و درهم ریخته نباشد که موجب تنفر مردم گردد. همچنان که شوهر از همسرش چنین انتظاری دارد.

امام صادق علیه السلام فرمود: «کَانَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یُنْفِقُ فِی الطِّیبِ أَکْثَرَ مِمَّا یُنْفِقُ فِی الطَّعَامِ؛ رسول خدا صلی الله علیه و آله برای عطر بیش از غذا هزینه می کرد.»

رسول گرامی اسلام صلی الله علیه و آله همواره می فرمود: «اِنَّ الله تَعَالَی طَیِّب یُحِبَّ الطَّیِّب نَظِیفٌ یُحِبُّ النَّظَافَۀ، کَریِمٌ یُحِبُّ الکَرَم، جَوَادٌ یُحِبُّ الجُود فَنَظِّفُوا اَفَنِیَتَکُم وَ لَا تَشَبَّهُوا بِالیَهُودِ؛9 خداوند خوشبو است و بوی خوش را دوست دارد، پاکیزه است و پاکیزگی را دوست دارد، بزرگوار است و بزرگواری را دوست دارد، بخشنده است و بخشش را دوست دارد، پس جلوی خانه های خویش را پاکیزه سازید و مانند یهود مباشید.»

رسول خدا صلی الله علیه و آله خود نیز چنین بود. «انس بن مالک» می گوید: من ده سال با پیغمبر صلی الله علیه و آله همنشین بودم و انواع عطرها را استشمام کرده ام؛ ولی هرگز بویی از بوی دهان حضرتش بهتر نیافتم و چون یکی از اصحاب به ملاقات او می آمد، حضرت با او بر می خواست و جدا نمی شد تا طرف جدا و منصرف شود و برگردد و چون یکی از اصحاب به وی می رسید و دست می داد، پیامبر صلی الله علیه و آله دست خود را از دست او بیرون نمی کشید تا طرف دست خود را درآورد و هرگز پاهایش را مقابل کسی دراز نکرد و هیچ کس در محضر او نمی نشست، مگر اینکه وقتی می خواست برخیزد، پیغمبر به احترام او برمی خواست.10

پیغمبر صلی الله علیه و آله با مُشک خود را خوشبو می فرمود، چندان که بر فرق سر حضرت برق می زد و به چیزهای بی رنگ که مناسب مردان است (مثل مشک و عنبر) خود را معطر می فرمود و نیز به عطر خوشبو می کرد و همسرانش ایشان را با آن خوشبو می کردند، و خود را با عود قماری (نوعی از عود) خوشبو می نمود و در شب تاریک، پیش از آنکه دیده شود، از بوی خوشش شناخته می شد، چنان که هر رهگذری می گفت: این پیغمبر است. پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: دوست من جبرئیل علیه السلام به من گفت: یک روز در میان خود را معطّر ساز، و روزهای جمعه عطر زدن را ترک مکن.11

رسول خدا صلی الله علیه و آله به علی علیه السلام سفارش کرد: یا علی! عطر زدن در روزهای جمعه را ترک مکن، که این جزء سنّت من است، و تا زمانی که بوی عطر از تو استشمام شود، برایت حسنه نوشته می شود.1

نشانه خاص پیامبر صلی الله علیه و آله

حضرت باقر علیه السلام می فرماید: سه خصلت در پیغمبر صلی الله علیه و آله بود که در هیچ کس دیگر نبود: از هیچ راهی نمی گذشت، مگر آنکه هر کس بعد از دو سه روز که از آنجا رد می شد، از بوی خوشی که از وی باقی مانده بود، می فهمید که حضرتش از آنجا رد شده اند، و بر هیچ سنگ و درختی عبور نمی کرد؛ مگر آنکه برای او خم می شدند، و هیچ بوی خوشی برایش نمی آوردند، مگر آنکه از آن استفاده می کرد و می فرمود: این بویش مطبوع و خوب و حمل نمودنش آسان است، و اگر هم آن عطر را به کار نمی برد، انگشتانش را در آن می نهاد و بعد می مکید، و می فرمود: خداوند لذت مرا در معاشرت زنان و بوی خوش و روشنی چشم مرا در نماز و روزه قرار داده است.13

عفت و غیرت

برای اینکه حریم ناموس مسلمانان حفظ شود، خداوند متعال نگاه های هوس آلود را از طرف زن و مرد نامحرم ممنوع اعلام کرده و به رسول اعظم فرموده است: «قُل لِّلْمُؤْمِنِینَ یَغُضُّوا مِنْ أَبْصَارِهِمْ... و وَقُل لِّلْمُؤْمِنَاتِ یَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصَارِهِنَّ»؛14 «ای رسول ما! به مردان مؤمن بگو چشمهای خود را از نگاه به نامحرمان بپوشانند... و به زنان با ایمان نیز اعلام کن تا دیدگان خود را از هر نامحرمی فروبندند.»15

سیرۀ رسول اعظم صلی الله علیه و آله در زمینۀ عفاف برگرفته از معارف قرآن کریم بود. مواردی در تاریخ نقل شده است که نشان دهندۀ اهتمام فراوان آن گرامی به این مسئله می باشد. در اینجا به چند نمونه اشاره می کنیم:

الف) رعایت حریم با نامحرم

همواره شوهران موفق از زنان نامحرم چشم می پوشند که مبادا ناموس آنان در معرض نگاه نامحرمان دیگر قرار گیرد؛ چرا که:
  امام صادق علیه السلام فرمود: هنگامی که آیۀ 12 سوره ممتحنه دربارۀ بیعت زنان در فتح مکه نازل شد، پیامبر صلی الله علیه و آله در کوه صفا بود، پس دستور داد تشتی را پر از آب کنند، سپس آن حضرت دست خود را در آن فرو برد و بیرون آورد، آنگاه زنان به عنوان بیعت یکی یکی آمدند و دست خود را در آن فرو بردند.16

زن جوان خثعمی در حجۀ الوداع به محضر رسول خدا صلی الله علیه و آله آمد تا مسئله ای بپرسد. حضرت در هنگام پاسخ متوجه شد فضل بن عباس ـ که جوانی زیباروی و پشت سر پیامبر صلی الله علیه و آله سوار بر اسب بود ـ به آن زن نگاه می کند و او نیز به فضل خیره شده است. رسو ل خدا صلی الله علیه و آله برای جلوگیری از ردّ و بدل شدن نگاه های هوس آلود، با دست خود سر فضل را به سوی دیگر برگرداند، سپس فرمود: «رَجُلٌ شَابٌّ وَ امرَأَۀٌ شَابَّۀٌ فَخَشِیتُ أَن یَدخُلَ بَینَهُمَا الشّیطَانُ؛ مردی جوان و زنی جوان [هستند]، ترسیدم که شیطان بر آن دو داخل شود.»17

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «بَاعِدُوا بَینَ اَنفَاسِ النِّسَاءِ وَ اَنفَاسِ الرِّجَالِ؛ میان زنان و مردان نامحرم، فاصله ایجاد کنید!»18

چرا که تقویت ایمان، آرامش روحی و روانی، سلامت جسمی،19 استحکام بنیان خانواده، عزّت و سربلندی، امنیت بانوان از دست سوداگران شهوت و دوری از افکار ناسالم، برخی از برکات این دستور نبوی صلی الله علیه و آله است.

ب) حفظ ناموس از دید نامحرم

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: «کانَ ابْراهیمُ ابى غَیُوراً وَ انَا اغْیَرُ مِنْهُ وَ ارْغَمَ اللَّهُ انْفَ مَن لایُغارُ مِنَ الْمُؤمِنینَ؛20 پدرم ابراهیم مرد غیوری بود و من از او غیورترم. خداوند بینی مؤمنانی را که غیرت ندارند به خاک بمالد.»

روزی پیامبر صلی الله علیه و آله روی منبر صدا زد: ای مسلمانان! چه کسی این مرد را مجازات می کند؟ (منظور حضرت «عبد الله بن سلول» یکی از سران منافقان بود) برای من نقل کرده اند که به همسر من نسبت بد داده است، در حالی که من از همسرم خلافی ندیده ام.21 «سعد بن معاذ انصاری» برخاست و عرض کرد: من او را مجازات می کنم، اگر از طایفۀ «اوس» باشد، او را گردن می زنم و اگر از طایفۀ «خزرج» باشد، هر امری بفرمایید، انجام خواهیم داد.22

در حدیث دیگری از رسول خدا صلی الله علیه و آله آمده است که فرمود: «انّى لَغَیُورٌ وَاللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ اَغْیَرُ مِنّى وَ اَنَّ اللَّهَ تَعَالَى یُحِّبُ مِنْ عِبادَهَ الْغَیُورَ؛23 من غیورم و خداوند از من غیورتر است، و او بندگان غیورش را دوست دارد.»

روزی «ابن مکتوم» که یکی از یاران پیامبر صلی الله علیه و آله و مردی نابینا بود، به خانۀ حضرت آمد. دو تن از همسران آن حضرت (عایشه و حفصه) در کنار پیامبر بودند و با ورود او «پوشش اسلامی» را رعایت نکردند.

بعد از رفتن آن مرد، پیامبر صلی الله علیه و آله آنان را سرزنش کرد که: چرا حجاب خود را رعایت نکردید؟ آنان گفتند: او که ما را نمی دید. فرمود: «آیا شما نیز او را نمی دیدید؟ شما که نابینا نیستید.»24

آن حضرت نه تنها نسبت به ناموس خود غیرتمند بود، بلکه برای غیرتمندان ارزش ویژه ای قائل بود. امام صادق علیه السلام فرمود: گروهی از اسیران را خدمت پیامبر صلی الله علیه و آله آوردند. به خاطر جنایاتی که آنها انجام داده بودند، حضرت دستور قتل آنها را صادر کرد، به استثنای یک نفر. آن فرد با تعجّب عرض کرد: چگونه مرا از میان آنها آزاد کردی؟! فرمود: جبرئیل از سوی خدا این خبر را به من داده است که تو دارای پنج صفت هستی که خدا و پیامبرش صلی الله علیه و آله آن را دوست دارند:

«الْغِیرَةُ الشَّدِیدَةُ عَلَى حَرَمِکَ، وَ السَّخَاءُ، وَ حُسْنُ الْخُلْقِ، وَ صِدْقُ اللِّسَانِ وَ الشَّجَاعَةُ؛ غیرت شدید نسبت به ناموست، و سخاوت، و حسن خلق، و راستگویی و شجاعت.» هنگامی که آن مرد این سخن را شنید، اسلام آورد و در زمرۀ مسلمانان شایسته قرار گرفت.25

رهنمود پیامبر صلی الله علیه و آله به دختر و داماد

رهنمود رسول خدا صلی الله علیه و آله به حضرت علی و فاطمه زهرا علیهما السلام برای تقسیم کار، یکی دیگر از مواردی است که از اهتمام آن حضرت به حفظ حریم خانواده از دید نامحرم حکایت می کند. هنگامی که آن دو بزرگوار از محضر پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله تقاضای تقسیم کار کردند، حضرت کارهای داخل منزل را به حضرت فاطمه علیها السلام و کارهای بیرون منزل را به امام علی علیه السلام سپرد. پس از این داوری واقع بینانه، حضرت زهرا علیها السلام فرمود: «فَلَا یَعلَمُ مَا دَاخِلَنِی مِنَ السُّروُرِ اِلَّا اللهُ بِاَکفَائِی رَسُولُ اللهِ تَحَمُّلَ رِقَابِ الرِّجَالِ؛ هیچ کس نمی داند جز خداوند که چقدر از این تقسیم کار خوشحال شدم؛ چرا که رسول خدا صلی الله علیه و آله مرا از انجام کارهایی که مربوط به مردان است، معاف نمود.»26

صبر در سختیها

صبر در مشکلات زندگی، به ویژه مصیبتها فقط برای زنان نیست؛ بلکه شوهران نیازمند صبر و حوصله هستند، آن هم در تمامی مراحل زندگی، از اختلافات کوچک گرفته تا مصیبتهای سنگین.

رفتار رسول خدا صلی الله علیه و آله در این زمینه بهترین درس برای ماست. ابراهیم پسر پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله، در اواخر سال هشتم هجری متولّد شد27 و در رجب سال دهم هجری وفات یافت. رسول خدا صلی الله علیه و آله پس از وفات او با چشمانی اشکبار فرمود: «ای ابراهیم! کاری از ما برای تو ساخته نیست. تقدیر الهی نیز بر نمی گردد. چشم پدرت در مرگ تو گریان و دل او محزون و اندوهبار است؛ ولی هرگز سخنی را که موجب خشم خداوند باشد، بر زبان جاری نمی سازم. اگر وعده صادق الهی نبود که ما نیز به دنبال تو خواهیم آمد، در فراق تو بیش از این گریه می کردم و غمگین می شدم.»28

وقتی سیلاب اشک از چشمان پیامبر صلی الله علیه و آله جاری بود، برخی گفتند: یا رسول الله! چرا در فراق فرزندت اینگونه گریه می کنی؟ فرمود: این گریه نیست؛ بلکه علامت دلسوزی، رحمت و محبت است و هر کس رحم و عاطفه نداشته باشد، مورد رحمت قرار نخواهد گرفت.29

در آرزوی اخلاق زیبا

عصبانیت و بدخلقی بی جا در خانواده برای روابط زن و شوهر سمی مهلک است که گاهی عوارض ناشی از آن هرگز جبران نمی پذیرد. پیامبر صلی الله علیه و آله درباره مفاسد خشم و غضب فرمود: «الْغَضَبُ یُفْسِدُ الْإِیمَانَ کَمَا یُفْسِدُ الْخَلُّ الْعَسَلَ؛30 خشم، ایمان را فاسد می کند، همچنان که سرکه عسل را از بین می برد.»
مهرورزی و حسن خلق آن حضرت در خانواده و اجتماع چنان در زندگی حضرتش می درخشد که دوست و دشمن را به تحیّر واداشته است؛ اما مهم ترین نکتۀ آموختنی از سیرۀ نبی مکرم اسلام صلی الله علیه و آله این است که آن وجود با عظمت با این حال، همواره دعا می کرد: «اَللّهُمَّ حَسِّنْ خُلْقی؛؛31 خدایا! اخلاقم را زیبا گردن!» یا عرض کرد: اللَّهُمَّ جَنِّبْنی مُنْکَراتِ الاخْلاقِ 32پروردگارا! مرا از اخلاق زشت دور کن!»

دنیا و ناملایمات آن هرگز او را به خشم در نمی آورد، البته اگر حقی پایمال می شد، از شدت خشم کسی او را نمی شناخت و از هیچ چیز پروا نداشت، تا آنکه حق را یاری کند.33

آن حضرت در مسائل شخصی عصبانی نمی شد؛ ولی هرگاه حرمت الهی شکسته می شد و یا ارزشهای اسلامی مخدوش می گردید، فقط برای خدا خشمگین می شد.


پی نوشت:
1) سنن النبی صلی الله علیه و آله، علامه طباطبایی، انتشارات اسلامیه. تهران، 1378ش، ج1، ص‏52.
2) تفسیر فخر رازی، دار احیاء التراث العربى، بیروت، بی‏تا، ج30، ص‏81؛ من لا یحضره الفقیه ، شیخ صدوق ، ترجمه على اکبر غفارى ، نشر صدوق، تهران ، 1367 ش ج3، ص‏344، الجامع الصغیر، جلال الدین سیوطى، دارالفکر، بیروت، ج1، ص‏599.
3). من لا یحضره الفقیه، شیخ صدوق، ج3، 555.
4) نساء/ 19.
5) عَنْ عَلِیٍّ علیه السلام قَالَ‏ دَخَلَ عَلَیْنَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ فَاطِمَةُ جَالِسَةٌ عِنْدَ الْقِدْرِ وَ أَنَا أُنَقِّی الْعَدَسَ قَالَ یَا أَبَا الْحَسَنِ قُلْتُ لَبَّیْکَ یَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ اسْمَعْ‏ مِنِّی‏ وَ مَا أَقُولُ‏ إِلَّا مَنْ أَمَرَ رَبِّی... (جامع الاخبار، شعیری، نشر رضی، قم، بی‏تا، ص‏103؛ مجموعه ورام، ئرام بن ابی فراس مالکی، نشر فقیه، قم، 1410ق، ج1، ص‏42.)
6) مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، نوری، حسین بن محمدتقی، 28 جلد، مؤسسۀ آل البیت علیهم السلام، قم، چاپ اول، 1408 ق.
7) بحار الانوار، علامه مجلسی، موسسه الوفا، بیروت، 1403ق، ج74، ص‏168، باب جمع من مفردات کلمات الرسول صلی الله علیه و آله.
8) امالی صدوق، مؤسسه البعثه، 1417ق، ص‏577.
9) نهج الفصاحه، ابو القاسم پاینده‏، دنیاى دانش‏، تهران‏ ، 1382‏ش،‏ ص‏296.
10) مکارم الأخلاق، حسن بن فضل طبرسى، ترجمه ابراهیم میرباقرى، نشر فراهانى، تهران، چاپ دوم، 1365ش، ج1، ص‏33.
11) الحیاة با ترجمه احمد آرام، اخوان حکیمى، دفتر نشر فرهنگ اسلامى‏، تهران‏، 1380 ش، ج6، ص‏220.
12) همان.
13) مکارم الاخلاق، حسن بن فضل طبرسی، ترجمه ابراهیم میرباقری، نشر فراهانی، تهران، چاپ دوم، 1365‏ش،
14) نور/ 30.
15) ‏‏جداکردن زن و مرد نامحرم از یکدیگر، یکی از دستورهای صریح قرآن و رسول خدا صلی الله علیه و آله است که در سلامت جامعه تأثیر فراوانی دارد. بدون تردید حفظ «عفت عمومی» برای پایداری هر جامعه ای ضرورتی انکارناپذیر است و یکی از راه‌های جلوگیری از نفوذ شیطان و وسوسه‌های آن، ایجاد حریم میان زن و مرد و رعایت پوشش لازم است تا از نگاه‌های هوس‏آلود و تماسهای غیرشرعی جلوگیری شود.
16) کافی، شیخ کلینی، دار الکتب الاسلامیة، تهران، 1365‏ش،ج5، ص‏526.
17) المبسوط، شیخ طوسی، المکتبة المرتضویه، تهران، ج4، ص‏160.
18) مواهب الجلیل در فقه مالکى، محمد بن عبدالرحمن مغربی (الحطاب الرعینی)، نشر دار الکتب العلمیة، بیروت، 1416‏ق، ج2، ص‏578، کشف الخفاء، ج1، ص‏279.
19) پزشکان محقق، برخی از آثار زیانبار جسمی‌در اختلاط زن و مرد نامحرم را این‏گونه بیان می‌کنند: دشواری تنفس، درد اطراف قلب، تپش و اضطراب قلب، ضعف و خستگی عمومی، سردرد، بی قراری، بی خوابی، کم اشتهایی، خستگی فکری و دماغی. (کیهان، 14/4/84).
20) بحار الانوار، علامه مجلسی، ج100، ص‏248، ح 33.
21) این ناراحتی رسول خدا صلی الله علیه و آله نسبت به ناموس خویش مربوط به داستان افک است که درباره‏‏‏ همسرش عایشه رخ داد.
22) صحیح بخاری، محمد بن اسماعیل البخارى، دارالفکر، بیروت، 1401ق، ج5، ص‏57.
23) کنز العمال، ح 76، ج3، ص‏387.
24) همان.
25) بحار الانوار، علامه مجلسی، ج18، ص‏108.
26) مستدرک الوسائل، محدث نورى، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، قم، چاپ اول، 1408ق ج13، ص‏48.
27) ابراهیم از «ماریه قبطیه» متولد شد و در سنین کودکی از دنیا رفت.
28) فروغ ابدیت، جعفر سبحانی، نشر دانش اسلامى، قم، ج2، ص‏426.
29) مسکّن الفؤاد، زین الدین على جبل عاملى (شهید ثانى)، مؤسسة آل البیت علیهم السلام، ص‏94.
30) الکافی، محمد بن یعقوب کلینی، دار الکتب الاسلامیه، تهران، 1365ش، ج2، ص‏202.
31) همان، ص‏59.
32) همان.
33). سنن النبی صلی الله علیه و آله، علامه طباطبایی، انتشارات اسلامیه. 1378ش، ص‏13.

منبع: مرکز مطالعات شیعه